Capital controls: Μύθοι και πραγματικότητα – Οι φάσεις εξέλιξης από τις 29 Ιουνίου 2015

Η θέσπιση τραπεζικής αργίας και η επιβολή περιορισμών στις διασυνοριακές πληρωμές και την κίνηση κεφαλαίων (capital controls)υπήρξαν αναγκαστικά μέτρα στις 28 Ιουνίου 2015 προκειμένου ναδιαφυλαχθεί η σταθερότητα του ελληνικού τραπεζικού συστήματος. Η κίνηση αυτή ήταν επιβεβλημένη μετά από την απόφαση του Διοικητικού Συμβουλίου της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας (ΕΚΤ) την ίδια ημέρα, ναδιακόψει τη χρηματοδότηση των τραπεζών (μέσω του παγώματος του μηχανισμού ELA).

Παρότι δεν υπήρχε πρόσφατη πρότερη εμπειρία επιβολής κεφαλαιακών περιορισμών στην χώρα μας, οι ενέργειες σε κυβερνητικό και υπηρεσιακόεπίπεδο, τα βήματα ως προς την προοδευτική χαλάρωση των περιορισμών τους μήνες που ακολούθησαν και η υπεύθυνη συμπεριφορά επιχειρήσεων και νοικοκυριών, συνέβαλαν στον μετριασμό των επιπτώσεων, που επιφέρει στην οικονομία η εφαρμογή ενός τέτοιου μέτρου.

Από τα αναωτέρω δεν υπονοείται ότι ένα δυσάρεστο μέτρο, που προκάλεσε μια σοβαρή αναταραχή σε εταιρίες και νοικοκυριά, δεν είχε δυσμενείς επιπτώσεις ιδίως στις επιχειρήσεις. Η σταδιακή όμως χαλάρωση των capitals controls από πέρυσι έως τις ημέρες μας οδηγεί στο ακόλουθο συμπέρασμα: Οι εταιρίες και ιδίως οι εισαγωγικές, δεν αντιμετωπίζουν πλέον ιδιαίτερα προβλήματα.

Συγκεκριμένα, με την Πράξη Νομοθετικού Περιεχομένου (ΠΝΠ) της 28ης Ιουνίου 2015 το Γενικό Λογιστήριο του Κράτους επωμίστηκε την ευθύνη για την σύσταση και λειτουργία της Επιτροπής Έγκρισης Τραπεζικών Συναλλαγών (ΕΕΤΣ). Από την πρώτη ημέρα, η πολιτική ηγεσία του Υπουργείου, υπηρεσιακά στελέχη του Υπουργείου Οικονομικών, της Τράπεζας της Ελλάδας, της Επιτροπής Κεφαλαιαγοράς καθώς και της Ένωσης Ελληνικών Τραπεζών ανταποκρίθηκαν, όσο το επέτρεπαν οι συνθήκες, στις απαιτήσεις των ακραίων έκτακτων συνθηκών που είχαν δημιουργηθεί. Άμεση προτεραιότητα δόθηκεστις συναλλαγές ζωτικού χαρακτήρα, αναφορικά με τα φάρμακα, πετρέλαιο, τρόφιμα, στρατιωτικό υλικό, δαπάνες υγείας στο εξωτερικό κλπ.

Η τραπεζική αργία έληξε στις 20 Ιουλίου 2015, οπότε καιεπαναλειτούργησαν τα πιστωτικά ιδρύματα, με περιορισμένο αριθμό εργασιών. Μέχρι την ημερομηνία εκείνη είχαν αποτυπωθεί τα προβλήματα και οι δυσλειτουργίες των διαδικασιών για επιχειρήσεις και πολίτες. Κομβικού χαρακτήρα, για την διευκόλυνση των συναλλαγών τωνεπιχειρήσεων, υπήρξε η από τότε απόφαση για αποκέντρωση των εργασιών της ΕΕΤΣ. Αυτό έγινε με την ενεργοποίηση των ειδικών ανά πιστωτικό ίδρυμα υποεπιτροπών εγκρίσεων, με αρμοδιότητα την εξέταση αιτημάτων εξαγωγής συναλλάγματος (για εισαγωγές κ.λπ) που βρίσκονταιεντός συγκεκριμένων ορίων.

Τα όρια αυτά από τότε διευρύνθηκαν σημαντικά. Σήμερα, εγκρίσεις από τις εν λόγω υποεπιτροπές των τραπεζών, διαμορφώνονται σε 250.000 ευρώ ανά πελάτη ημερησίως (από 100.00 ευρώ αρχικά). Αιτήσεις άνω των 250.000 ευρώ εξετάζονται από την ΕΕΤΣ, σε χρόνο 4-5 ημερών. Ταυτόχρονα, έχουναπλοποιηθεί εξαιρετικά οι εγκρίσεις για την πληρωμή τιμολογίων μέχρι 20.000 ευρώ. Στην περίπτωση αυτή, η συναλλαγή στις περισσότερες των τραπεζών μπορεί να γίνει ηλεκτρονικά με ελάχιστη τεκμηρίωση μέσα από την κατάθεση υπεύθυνης δήλωσης των επιχειρήσεων. Είναι γεγονός ότι ταcapital controls, την βραχυπρόθεσμη περίοδο, έπληξαν τις λιανικές πωλήσεις, λόγω περιορισμού της ρευστότητας των καταναλωτών. Με την ενίσχυση όμως της χρήσης του πλαστικού χρήματος η εικόνα στο λιανεμπόριο σταδιακά βελτιώνεται.

Επίσης θεσπίστηκαν από την ΕΕΤΣ αντικειμενικές διαδικασίες διαχείρισης καιπροτεραιοποίησης των αιτημάτων πελατών, λαμβάνοντας υπόψη το χρονικό περιθώριο πληρωμής, π.χ. ληξιπρόθεσμα τιμολόγια, τον τύπο του εισαγόμενου προϊόντος κ.λπ. Για το σκοπό αυτό σημαντική υπήρξε η απόφαση, που αφορούσε στον ορισμό ειδικού πίνακα, όπου σημειώνεται η σειρά προτεραιότητας για τις διάφορες κατηγορίες εισαγόμενων αγαθών και υπηρεσιών. Αυτές σταδιακά διευρύνθηκαν και συμπεριλαμβάνουν πλέον όλες τις συναλλαγές.

Από τα παραπάνω συνάγεται ότι η διαχείριση των κεφαλαιακών περιορισμών, μέσα στις συγκεκριμένες συνθήκες υπήρξε επιτυχημένη. Τα διευρυμένα όρια εγκρίσεων που ισχύουν σήμερα, το ξεπέρασμα των αρχικών δυσλειτουργιών και των καθυστερήσεων στην έγκριση των αιτημάτων, έχουνεξομαλύνει τις αρχικές επιπτώσεις όσον αφορά το διεθνές εμπόριο. Ωστόσο, ηύπαρξη κεφαλαιακών περιορισμών, δημιουργεί εκ των πραγμάτων πρόσθετο διοικητικό κόστος και στρέβλωση της επιχειρηματικότητας. Στοίχημα του επόμενου διαστήματος μετά την επιτυχή αξιολόγηση αποτελεί ηπεραιτέρω χαλάρωση με στόχο την ολοκληρωτική άρση των κεφαλαιακών περιορισμών, προκειμένου να επιστρέψουν κεφάλαια στο τραπεζικό σύστημα και να υλοποιηθούν σημαντικές επενδυτικές πρωτοβουλίες.

Συχνά τα capital controls χρησιμοποιούνται ως αιτία διακοπής λειτουργίας διαφόρων εταιριών. Εφόσον η όποια ενδιαφερόμενη εταιρία δεν αντιμετώπισε την αρνητική θέση της ΕΕΤΣ σε οποιοδήποτε αίτημά της αναφορικά με τιςεισαγωγές, που ήθελε να κάνει ή οτιδήποτε σχετικό, κακώς χρησιμοποιούνται τα capital controls ως τέτοια αιτία. Στις περιπτώσεις αυτές λοιπόν αλλού εντοπίζονται οι λόγοι κλεισίματος των εταιριών.

Οι φάσεις εξέλιξης των capital controls

1η ΦΑΣΗ (29.06.2015 – 19.07.2015)

Τραπεζική Αργία βραχείας διάρκειας από 28 Ιουνίου 2015 μέχρι 19 Ιουλίου 2015

• Κατά τη διάρκεια της τραπεζικής αργίας όλες οι τραπεζικές συναλλαγές απαγορεύονταν εκτός αυτών που πραγματοποιούνταν μέσω internet/web ή κινητού τηλεφώνου (μόνο για εγχώριες πληρωμές και μόνο για ηλεκτρονικά καταστήματα που διατηρούσαν λογαριασμό σε Ελληνική τράπεζα.)

• Οι αναλήψεις μετρητών από Αυτόματες Ταμειολογιστικές Μηχανές (ΑΤΜ) επιτρέπονταν μέχρι του ποσού των 60€ ανά πιστωτικό ίδρυμα, ανά ημέρα. Σε έναν λογαριασμό με δύο δικαιούχους και δύο ξεχωριστές κάρτες, συνολικά μπορούσε να γίνει ανάληψη από τον λογαριασμό 120€ ημερησίως.

• Οι πιστωτικές και χρεωστικές κάρτες ξένων τραπεζών που είχαν εκδοθεί στο εξωτερικό χρησιμοποιούνταν κανονικά. Για τις πιστωτικές ή χρεωστικές κάρτες ξένων τραπεζών που είχαν εκδοθεί στην Ελλάδα, ίσχυε ό,τι και για τις κάρτες των Ελληνικών τραπεζών.

• Ειδικές διατάξεις ελήφθησαν για τους συνταξιούχους που δεν ήταν κάτοχοι χρεωστικής κάρτας. (είσπραξη 120 € από τη σύνταξή τους, εντός τριών ημερών , στα καταστήματα των τραπεζών που είχαν οριστεί ανοιχτά). Η είσπραξη αυτή γινόταν μόνο μία φορά για όλη τη διάρκεια της τραπεζικής αργίας.

• Όσον αφορά τις επιταγές η προθεσμία λήξης τους αναστέλλονταν

• Σύσταση Επιτροπής Έγκρισης Τραπεζικών Συναλλαγών, του Γενικού Λογιστηρίου του Κράτους σε συνεργασία του Υπουργείου Οικονομικών, της Τράπεζας της Ελλάδος, της Ελληνικής Ένωσης Τραπεζών και της Επιτροπής Κεφαλαιαγοράς. Η Επιτροπή αντιμετώπιζε αιτήματα για επείγουσες και αναγκαίες πληρωμές, που δεν μπορούσαν να ικανοποιηθούν με το όριο ανάληψης μετρητών ή μέσω ηλεκτρονικών συναλλαγών (π.χ. πληρωμές προς το εξωτερικό για λόγους υγείας)

• Το χρηματιστήριο Αθηνών παρέμεινε κλειστό

2η ΦΑΣΗ (20.07.2015 – 02.08.2015)

Κατάργηση της Τραπεζικής Αργίας στις 20 Ιουλίου του 2015

• Όλες οι τράπεζες και τα καταστήματά τους άνοιξαν, ενώ το χρηματιστήριο Αθηνών παρέμεινε κλειστό.

• Η ανάληψη μετρητών από οποιοδήποτε τραπεζικό κατάστημα ή ΑΤΜ δεν επιτρεπόταν να υπερβαίνει ημερησίως το ποσό των 60€ ανά καταθέτη, ανά πιστωτικό ίδρυμα , στην Ελλάδα και στο εξωτερικό. Ωστόσο, μετρητά που δεν αναλήφθηκαν κάποια ημέρα ή ημέρες της εβδομάδας μπορούσαν να αναληφθούν σωρευτικά έως του ποσού των 420€ ανά εβδομάδα, οποιαδήποτε στιγμή από το Σάββατο μέχρι την Παρασκευή.

• Η κατάθεση τραπεζικών και ιδιωτικών επιταγών επιτρεπόταν αποκλειστικά και μόνο σε πίστωση τραπεζικού λογαριασμού.

• Πρόσβαση στη θυρίδα , είτε με σειρά χρονικής προτεραιότητας, είτε κατόπιν συνεννόησης με την τράπεζα.

• Οι πληρωμές συντάξεων και προνοιακών επιδομάτων πάσης φύσεως στο εξωτερικό από ελληνικούς φορείς κοινωνικής ασφάλισης επιτρέπονταν

• Η μεταφορά θεματοφυλακής στο εξωτερικό απαγορεύεται.

• Για εμπορικούς σκοπούς η Επιτροπή Έγκρισης Τραπεζικών Συναλλαγών διόρισε υποεπιτροπές στα πιστωτικά ιδρύματα, τα οποία καθημερινά χορηγούνταν με ένα σταθερό ποσό, προκειμένου να χειριστούν τις αιτήσεις πληρωμών έως του ποσού των 100.000€ ανά πελάτη, ανά ημέρα, στο εξωτερικό. Όλα τα ποσά που ξεπερνούσαν το όριο στέλνονταν και εγκρίνονταν από την Επιτροπή. Τα αιτήματα που αφορούσαν το δημόσιο συμφέρον είχαν μια προτεραιότητα, ωστόσο και τα υπόλοιπα αιτήματα ήταν επίσης σε επεξεργασία.

Όλες οι τραπεζικές συναλλαγές επιτρεπόταν εκτός από τις ακόλουθες 4 μεγάλες κατηγορίες:

-Μεταφορές κεφαλαίων στο εξωτερικό, εκτός από την καταβολή ποσών για δίδακτρα ή ιατρικά έξοδα, αγορές εισιτηρίων αεροπορικών εταιρειών, πληρωμές ξενοδοχείων, ενοικιάσεις αυτοκινήτων, πληρωμές ταξιδιών και μεταφορών, πληρωμές ψηφιακών παρόχων μουσικού περιεχομένου και εφαρμογών (applications), πληρωμές συνδρομών, για εγγραφή ή ανανέωση συμμετοχής μέλους σε επαγγελματικούς συλλόγους (δικηγορικούς/ ιατρικούς συλλόγους, κ.λπ.) ή/και για επιστημονικά και λοιπά έντυπα

-Το άνοιγμα νέων λογαριασμών ή η προσθήκη συνδικαιούχων εκτός από το άνοιγμα λογαριασμού για νεοπροσληφθέντες αλλά και για:
– πληρωμή μισθοδοσίας προσωπικού, συμπεριλαμβανομένης της έκδοσης και εξαργύρωσης εργόσημου
– πληρωμή υποχρεώσεων του καταθέτη προς την ίδια τράπεζα, που προέκυπταν από συμβάσεις που είχαν καταρτισθεί προ της 28ης Ιουνίου 2015,
– καταβολή νέων συντάξεων και νέων προνοιακών επιδομάτων,
– εκκαθάριση συναλλαγών καρτών από νέες συμβάσεις αποδοχής (acquiring),
– εξυπηρέτηση νεοϊδρυθέντων, μετά την 1η Μαΐου 2015, νομικών προσώπων,
– εξυπηρέτηση νεοφυών εταιρειών (startups) που συμμετείχαν σε προγράμματα στήριξης της νέας επιχειρηματικότητας,
– κατάθεση μετρητών ως εξασφάλιση (cash collateral) εγγυητικής επιστολής, ενέγγυας πίστωσης ή δανείου στην ίδια τράπεζα,
– άνοιγμα λογαριασμού υπέρ τρίτου με σκοπό είτε τη συμμόρφωση προς επιταγή για εκτέλεση χρηματικής απαίτησης, βάσει διαταγής πληρωμής, δικαστικής απόφασης ή άλλου εκτελεστού τίτλου είτε την εξόφληση απαίτησης, για την οποία είχε επιβληθεί κατάσχεση εις χείρας τρίτου, υπέρ του δικαιούχου της απαίτησης, εκτός εάν αυτός είχε δηλώσει καταθετικό λογαριασμό με οποιαδήποτε διαδικαστική πράξη
– πίστωση ποσών από την αλλοδαπή σε ευρώ ή ξένο νόμισμα, ύψους τουλάχιστον δέκα χιλιάδων (10.000) ευρώ ή του ισόποσου σε ξένο νόμισμα,
– αποδοχή προθεσμιακής κατάθεσης μόνον στην περίπτωση που οι δικαιούχοι της ταυτίζονταν με τους δικαιούχους του υφιστάμενου τροφοδότη λογαριασμού της, καταθετικού ή όψεως,
– κάθε άλλη περίπτωση, κατόπιν έγκρισης από την Επιτροπή Έγκρισης Τραπεζικών Συναλλαγών.

-Η πρόωρη λήξη των προθεσμιακών καταθέσεων, εκτός από την πληρωμή των κρατικών τελών, προμηθευτών, μισθοδοσίας, δίδακτρα, ιατρικές δαπάνες

-Πρόωρη, μερική ή ολική εξόφληση του δανείου απαγορευόταν εκτός αν γινόταν μόνο με κατάθεση μετρητών ή με μεταφορά κεφαλαίων (έμβασμα) από το εξωτερικό.

3η ΦΑΣΗ (03.08.2015 – 31.12.2015)

• Το χρηματιστήριο Αθηνών επανέρχεται σε λειτουργία ενώ οι συναλλαγές συνεχίζουν να είναι υπό αυστηρούς περιορισμούς.

• Οι αναλήψεις μετρητών από τραπεζικά καταστήματα ή ΑΤΜ παρέμειναν στο ποσό των 420€ ανά εβδομάδα

• Ανάληψη μόνο μέχρι του ποσού των 2.000€ ή του ισόποσού του σε ξένο νόμισμα για ένα συνοδό προσώπου που μετέβαινε στο εξωτερικό για νοσηλεία, υπό την προϋπόθεση της έγγραφης τεκμηρίωσης του σκοπού της μετάβασης.

• Η μεταφορά μέγιστου ποσού πέντε χιλιάδων 5.000€ ή του ισόποσού του σε ξένο νόμισμα, ανά ημερολογιακό τρίμηνο, συνολικά, για έξοδα διαμονής και διαβίωσης φοιτητών που σπουδάζουν στο εξωτερικό ή συμμετέχουν σε προγράμματα ανταλλαγής φοιτητών.

• Η Επιτροπή Έγκρισης Τραπεζικών Συναλλαγών αύξησε τα όρια των υποεπιτροπών πιστωτικών ιδρυμάτων ανά επίπεδο πελάτη, αλλά και σε συνολικό εβδομαδιαίο επίπεδο.

• οι 4 ευρείες απαγορευμένες κατηγορίες τραπεζικών συναλλαγών παραμένουν, αλλά με κάποια περαιτέρω χαλάρωση

 -Οι μεταφορές κεφαλαίων στο εξωτερικό επιτρέπονταν έως 500€ ανά άτομο, ανά μήνα, είτε μέσω πιστωτικού ιδρύματος ή ιδρύματος πληρωμών

 -Το άνοιγμα νέων λογαριασμών επιτρέπονταν για τους φοιτητές και τους στρατιώτες

 -Η πρόωρη λήξη των προθεσμιακών καταθέσεων επιτρέπονταν και για την αγορά ακινήτου

 -Οι πρόωρες αποπληρωμές δανείων επιτρέπονταν για forborne δάνεια όπου το νέο δάνειο θα πρέπει τουλάχιστον να είναι ίσο με αυτό που θα αντικατασταθεί
4η ΦΑΣΗ (01.01.2016 μέχρι σήμερα)

• Αποπληρωμή των στεγαστικών δανείων για την πώληση ακινήτου
Άρση των περιορισμών που σχετίζονται με την αποπληρωμή στεγαστικών δανείων, όταν το ακίνητο πρόκειται να πουληθεί

• Αποπληρωμή των δανείων
Μερική άρση των περιορισμών για αποπληρωμή των δανείων (έως 50% του σημερινού κεφαλαίου)

• Λήξη των προθεσμιακών καταθέσεων
Άρση των περιορισμών για την πρόωρη λήξη των προθεσμιακών καταθέσεων

• Άνοιγμα λογαριασμών ή προσθήκη συνδικαιούχων 
Το άνοιγμα νέων λογαριασμών και η προσθήκη συνδικαιούχων επιτρέπεται μόνο μέσω του ίδιου πιστωτικού ιδρύματος και δεδομένου ότι δεν χρειάζεται να δημιουργηθούν καινούριες κάρτες για τους συναλλασσόμενους. Προστέθηκαν και κάποιες νέες απαλλαγές – εξαιρέσεις στις ήδη υπάρχουσες. Περισσότερα αιτήματα θα συνεχίσουν να εξετάζονται από την Επιτροπή έγκρισης συναλλαγών.

• Συναλλαγές για μεταφορά χρημάτων στο εξωτερικό για επιχειρήσεις
Για την διευκόλυνση της λειτουργία των επιχειρήσεων, οι επιχειρήσεις επιτρέπονταν να μεταφέρουν στο εξωτερικό συγκεκριμένο χρηματικό ποσό ,με λιγότερη υποκείμενη τεκμηρίωση (από 5.000€ μέχρι 10.000€ ανά ημέρα), αναλαμβάνοντας παράλληλα την ευθύνη παρέχουν την κατάλληλη τεκμηρίωση.

• Μεταφορά χρημάτων στο εξωτερικό
Αυξήθηκε το όριο για τη μεταφορά χρημάτων στο εξωτερικό για κάθε συναλλασσόμενο από 500€ το μήνα σε 1.000€.

*Άρθρο του Υφυπουργού Εξωτερικών, Δημήτρη Μάρδα στην εφημερίδα «Real News»